Spor yaparken yaşanan sakatlıklara dair bilinmesi gerekenler

Yaralanmalardan olabildiğince korunmanın önemini vurgulayan Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı Prof. Dr. Hasan Bombacı, spor yaralanmaları ile ilgili doğru zannedilen yanlışları anlattı: 

Spor çocukluk çağında eğlenmek için serbestçe yapılan bir aktiviteden, profesyonel anlamda uygulanan yarışmalara kadar hayatın her döneminde yapılan bir aktivitedir. Ne var ki spor beraberinde yaralanma riskini de getirir. Ancak spor yaparken risklerin bilincinde olmak ve yaralanma ortaya çıktığında doğru müdahale yapmak sonraki dönemlerde karşılaşılacak problemleri en aza indirecektir.

KOŞMAK DİZLERE ZARAR VERİR Mİ?

Spor yaralanmalarının pek çoğu önlenebilir yaralanmalardır. Spor yaralanması konusunda koşucularda ilk suçlanaN çoğunlukla ayakkabılardır. Ayakkabıların gerçekten önemi vardır. Ancak diğer pek çok spor dallarında olduğu gibi koşucularda da ortaya çıkan bazı rahatsızlıklar birden çok faktöre bağlıdır. Koşulan zemin, beslenme, su kaybı, konsantrasyon, spora vücudun hazırlanması (ısınma-germe-aktivite-soğuma- tekrar germe) gibi faktörlerin hepsi spordan elde edeceğimiz faydayı ya da zarar görmeyi etkileyebilir. Bununla birlikte canlıların pek çoğunun doğal bir aktivitesi olan koşmanın potansiyel zararlarının çok büyük bir kısmının önlenmesi mümkündür

ÖN ÇAPRAZ BAĞ (ÖÇB) YARALANMASI SPORCUNUN KARİYERİNİ SONLANDIRIR MI?

Bu bilgi geçmişte doğruydu. Ön çapraz bağ (ÖÇB) diz bölgesinin ciddi yaralanmalarından birisidir. Günümüzde ÖÇB ameliyatları gelişen teknoloji ve teknikler sayesinde çok daha başarılı sonuçlar vermektedir. Ancak ameliyat sonrası spora dönüş sürecini bağın iyileşmesi ile ilgili biyolojik bir süreç olduğu için belli sürelerin altına indirmek çok olası değildir. Bununla birlikte iyi bir rehabilitasyon süreci ile ÖÇB rekonstrüksiyonu yapılan hastalarda yaklaşık %70-80 oranında spora dönüş, %50 oranında ameliyat öncesi performansı yakalamak mümkündür. 

GÜÇLENMEK İÇİN NE KADAR ÇOK EGZERSİZ YAPILIRSA SONUÇ O DENLİ İYİ OLUR MU?

Bu bilgi için bu kadar keskin sınırlar belirlemek doğru olmayacaktı. Adaleleri güçlendirme egzersizleri  2 türlü olmalıdır. Bu egzersizlerin yapılışı da sonuçları da farklıdır. Birincisi adalenin gücünü ve hacmini artıran egzersizlerdir. Bu egzersiz tekniğinde egzersiz gittikçe artan dirence karşı yapılır. Bu esnada adalenin aerobik mekanizmayla enerji üretme kapasite gittikçe azalır ve anaerobik mekanizma devreye girer. Adalede yorgunluk ortaya çıkar ve ortama salınan bazı maddeler ağrıya sebep olur. Bu sırada örneğin ağır kaldırma gibi egzersizlerde devreye giren adaptasyon mekanizmaları adalede hem hacim hem de güç artışına sebep olur. İkinci yolda ise daha çok adalenin dayanıklılığı artar. Burada adale içinde güç üreten motor üniteler artmaz daha ziyade aynı yönde hareket eden adalelerin aktivasyonu artar. Bu durumda hacmi çok artmayan adalenin dayanıklılığı artar. Güçlendirme egzersizlerinde miktarın yanında teknik de önemli bir yer tutar.

AKUT BİR YARALANMADA AĞRIYI GİDERMEK İÇİN EN DOĞRU YOL ISI UYGULAMAK MIDIR?

Ani gelişen bir yaralanmada gelişen doku hasarı yaralanmanın şiddetine göre kimi zaman kanamaya ancak hemen her zaman lokal ödeme sebep olur. Kanama meydana gelen durumlarda hasarlı bölgede kanamanın sınırlanması için damarların büzülerek (“vazokonstrüksiyon”) tepki gösterİR. Takiben kanamayı durdurmaya yarayan diğer mekanizmalar devreye girer. Bunu izleyen saatler içerisinde o bölgedeki oksijen azlığına tepki olarak damarlarda genişleme ve damar geçirgenliğinde artma meydana gelir bu da ödemin artması anlamına gelir. Eğer yaralanmanın başlarında sıcak uygulanırsa damarların genişlemesine bağlı olarak hasarlı bölgede kanama ve ödem artar. Bu da istenmeyen bir durumdur. Bunun yerine hasarlı bölgeye uygun ölçüde basınçla soğuk uygulanması gerekir. 

EGZERSİZDEN FAYDA SAĞLAMAK İÇİN MUTLAKA ACI OLMALI MIDIR?

Bu bilgi de her zaman doğru değildir. Egzersiz yaparken duyulan acının en önemli nedeni adalenin kasılması sırasında ortaya çıkan laktik asidin yarattığı irritasyondur. Bu özellikle ağırlık kaldırmak gibi yüksek dirence karşı yapılan egzersizlerde belirgindir. Bunun nedeni adalenin kapasitesinin en çok kullanıldığı durumlarda adale içinde enerji üretme mekanizması ‘aerobik yol’ dan ‘anaerobik yol’ a geçmesidir. Bu sınırlara kadar zorlama, kas hücrelerinin hem hacminin artması hem de sayılarının artması için gereklidir. Ancak adalelerin maksimum kuvvetin altında çalıştığı dayanıklılık egzersizlerinde bu durum ortaya çıksa da daha hafif derecededir. Bir diğer egzersiz çeşidi olan germe egzersizlerinde de egzersizin yarattığı acı, egzersizin başlarında hissedilir ancak daha kısa sürelidir. 

ÇIKIK BİR PARMAĞIN İYİLEŞMESİ KIRIK OLANDAN DAHA MI UZUN SÜRER?

Parmak çıkıklarına tedavi yaklaşımı el ya da ayağa göre farklılıklar gösteir. Daha sık görülen el kırık ve çıkıklarından bahsedecek olursak elin kompleks yapısına ve oluşacak hasarın çeşitliliğine bağlı olarak çok farklı sonuçların ortaya çıkabileceğini söylemek yanlış olmaz. Gerek kırık gerekse çıkıklar da konservatif tedavi olarak anılan cerrahi dışı tedaviler uygulanabileceği gibi kırık ve çıkığın yerine ve şekline bağlı olarak çok çeşitli cerrahi işlemler de uygulamak gerekebilir. Kırık ve çıkığın yeri ve şekline göre iyileşme sürecinin her iki yaralanmada da çok değişkenlik gösterebilir. 

AYAK BİLEĞİ BURKULMASI, AYAK BİLEĞİ KIRIĞINDAN DAHA MI KÖTÜDÜR?

Ayak bileği burkulması günlük hayatta çok sık meydana gelen bir yaralanmadır. Ayak bileği burkulması dendiğinde ayak bileği ekleminde ortaya çıkan bağ yaralanmalarının akla gelir. Buna çok sık olmamakla beraber küçük kırıklar da eşlik edebilir. Kırık olmadıkça ilk defa olan ayak bileği burkulmasının (bağ yaralanmasının) tedavisi, bağ hasarının derecesine göre değişen sürelerde, çoğunlukla da özel dizayn edilmiş ortezlerle tespittir. Ayak bileği kırıkları da aslında temelde ayak bileğinin anormal yük altında kalması ile oluşur. Ancak bu durumda ayak bileğini oluşturan bir ya da birden fazla kemikte kırıklar oluşur. Tedavisinde ise büyük bir çoğunlukla ameliyat gerekir. Bazen bu kırıklara kıkırdak hasarları da eşlik edebilir. Dolayısıyla sonuçları daha öngörülemezdir ve risk taşır.

“ERGENLİK ÖNCESİ VE ERGENLERDE AĞIRLIK KALDIRMA EGZERSİZLERİ BÜYÜME PLAKLARININ YARALANMASINA NEDEN OLUR MU, BÜYÜME GERİLER Mİ?

Bu bilginin de her zaman doğru değildir. Ergenlik öncesi çocuklarda adale hacmi ve adalelerin oksijen yakma kapasitesinin erişkinlere göre daha az olur. Bu adalelerin daha az güç üretmesine sebep olur. Dolayısıyla çocuklar daha çabuk yorulurlar. Adalelerin erken yorulması da dolaylı olarak eklemlere ve uzun kemiklerin uçlarında yer alan büyüme plaklarına fazla yük binmesi demektir. Bu büyüme kıkırdağının yaralanmasına zemin hazırlar. Ancak son zamanlarda yapılan araştırmalar çocuklarda iyi düzenlenmiş ve zamana yayılmış (8-12 hafta) egzersiz programları ile büyüme plaklarında oluşabilecek risklerin en aza indirilebileceğini göstermektedir. Çocukların yaptığı güçlendirme egzersizlerinde daha düşük dirence karşı daha çok tekrarla yapılan egzersizler daha uygundur.