Ultra Ortodoks Yahudiler neden siyah giyiyor?

Batı Kudüs'te Haredilerin yaşadıkları Meaşerim Mahallesi'nde yürümek adeta bir film platosunda dolaşmak veya zamanda yolculuk hissi veriyor. Özellikle Haredi erkekler, siyah kıyafetleri, cübbeleri, kipa ve şapkaları, zülüfleri ve pantolonlarının kenarlarından sarkan püskülleri ile dikkati çekiyor.

Haredi Yahudiler, 9 milyon civarındaki İsrail nüfusunun yaklaşık yüzde 12'sini teşkil ediyor ve "Ultra Ortodoks" ismiyle de anılıyor.

Ülkedeki Haredi Yahudilerinin büyük çoğunluğu Batı Kudüs'teki Meaşerim Mahallesi'nde ve başkent Tel Aviv yakınlarındaki Bney Brak kentinde yaşıyor.

Çok sayıda çocuk sahibi oldukları için nüfusları hızla artan Haredileri İsrail Meclisinde temsil eden Birleşik Tevrat ve Şas isminde iki parti bulunuyor. Her iki parti de şu an Mecliste muhalefette yer alıyor.

Laik Yahudilerle aralarında birçok konuda görüş ayrılığı olan ve toplumun geri kalanına entegre olmayı büyük oranda reddeden Haredi Yahudilerin çoğu, orduda dinlerini yaşayacak uygun ortam bulunmadığı gibi gerekçelerle askerlik yapmayı da reddediyor.

İsrail'deki bu dindar Yahudilere, "Neden siyah giyindiklerini, kipa ve şapka taktıklarını, zülüflerini uzattıklarını, kısaca kıyafetleriyle inanç ve geleneklerinin ilişkisini" sorduk.

- Kılık kıyafetin bir kısmı inanç, bir kısmı gelenek

Harediler, siyah giymenin Batı Avrupa'daki kılık kıyafet normlarından geldiğini bugün de aynı adeti, cemaat ruhunu yaşatmak, gösterişten kaçınmak ve tevazu göstermek için kullandıklarını anlattı.

Başlarına taktıkları "kipa" isimli takkeninse, ibadet ederken Tevrat'tan gelen bir emir olduğuna işaret eden Harediler, Allah'ın sürekli üzerlerinde olduğunu hatırlatmak için gündelik hayatta da kipayı taktıklarını söyledi.

Harediler, Tevrat'tan gelen emir nedeniyle Yahudilerin saçlarının kenarlarındaki zülüfleri tıraş etmemeleri gerektiğini bazı kimselerin de bu emri daha sıkı uygulamak için zülüflerini daha da uzun bıraktıklarını dile getirdi.

Pantolonlarının kenarlarından sarkan püsküllerin "Tzitzit" şeklinde isimlendirildiğini aktaran Harediler, bu püsküllerin Tevrat'ta yer alan bir emir olduğunu, bu püsküllerle Tevrat'taki 613 emri daima yanlarında taşıdıklarını anlattı.

Soru: Neden siyah giyiniyorsunuz?

Moshe Coup (60): "Bu geleneksel bir kıyafet. Bu bir şekilde üniforma gibi. Bu alçakgönüllülük ifade ediyor. Mahkemeye gittiğinizde yargıçlar ne giyiyor; siyah, bu ayrıcalıklı ve şerefli bir kıyafet. Bir başpiyanist konsere çıktığında siyah giyer.

Bu aynı zamanda, bizim bir olduğumuzu göstermemizi sağlıyor. Biz herhangi bir gösteriş yapmıyoruz. Dışarıdan herkes aynı görünebilir ama asıl fark içeride. İnsanlara dış görünüşümle, çılgınca, dövmelerle bir şey ifade etmek zorunda değilim. Bizler hepimiz tanrıya hizmet eder şekilde hareket ediyoruz."

Coup, kıyafetin amacına ilişkin ise şunları söyledi:

"Bu kıyafet, dışa vurum, içimizdekini gösteriyor, bu alemin bir kralı ve yaratıcısı var, dünyayı da o yönetiyor. Bu (dış görünüşe ilişkin) emirler de bizim hepimizin kardeş olduğunu gösteriyor. Bu durum iyi, kardeşçe, nezaketle davranmamızı gerektiriyor."

Soru: Neden siyah giyiniyorsunuz?

Mordechai Richmond (58): "Bu bizim kıyafetlerimizle gösteriş yapmadığımızı ama zarifliğimizi ortaya koyar. Cumartesileri (Şabat'ta) erkekleri kürklü şapkalarla görebilirsiniz. Bunlar çok pahalıdır fakat yine de alçakgönüllülüğü sembolize eder."

Soru: Neden zülüflerinizi uzatıyorsunuz?

Richmond, "Tevrat'ta saçların kenarlarının kesilmemesi için bir emir var. Bunda farklı gelenekler var. Benimki kulaklarımın arkasında. Bazıları bu geleneği zülüflerini hiç kesmeden epey uzatarak sürdürüyor." dedi.

Neden pantolonun kenarlarından püsküller sarkıttıklarına dair Richmond, "Bu püsküller, 613 ip içeriyor ve bunlar bize Tevrat'taki 613 emri hatırlatıyor. Bunun ayrıca bele bağlanmasının, insan vücudundaki hayvani dürtülerle benliğin ayrılması gibi bir anlamı da var." ifadelerini kullandı.

"Bu kılık kıyafeti giymek zor mu?" şeklindeki soruya ise Richmond, şöyle cevap verdi:

"Herhangi bir yaşam tarzını benimseyen insanların belirli türde bir disiplini olur. Bu disiplin de bizim hayattan keyif almamızı sağlıyor. Bu nedenle, bu benim hoşuma gidiyor."

Soru: Bu kılık kıyafeti korumak zor mu?

Youssef Drutman (22): "Benim için zor değil. Çünkü ben bu şekilde alıştım. Ancak bazı insanlar bunda zorlanıyor. Bunu düzenli yaptığınız zaman size zor gelmiyor, bu daha kolay."

Soru: Neden siyah giyiyorsunuz?

Ariyeh Emanuel (20): "Ultra Ortodokslar için bu sembolik bir durum. Eski nesiller, Polonya, Macaristan ve Batı ülkelerinden geldiklerinde çoğu siyah kıyafetler giyiyordu. Bazıları modern kısa ceketler giyiyor bazıları da eski usul uzun ceketler giyiyor. Bazı insanlar yıllar önceki bu geleneği yaşatmaya çalışıyor. Bu kıyafet biçimini, dini bir aidiyet olarak koruyor."

Bu kıyafeti taşıma konusunda zorlanmadığını dile getiren Emanuel, "Bana göre ben (kılık kıyafet) bundan keyif alıyorum. Bu benim hayatımın bir parçası ve bana gerçekten bir anlam katıyor. Bir topluluğun parçası olmak, örnek alınacak insanların olması, nereden geldiğini hatırlamak ve bu geleneği devam ettirmek, kendinle ilgili iyi hissediyorsun. Bu muhteşem bir duygu." diye konuştu.

Soru: Neden Yahudiler kipa takar?

Shloimi Wasserstrum (22): "Bu inançtan gelen bir emir. Tanrı üzerimizde, bu nedenle başımızın üstüne kipa takarak 'Tanrı her şeyin üzerindedir' demiş oluyoruz."

Zülüflerini uzatma nedenine dair Wasserstrum, "Bu da Tevrat'ta bize gelen emirlerden birisi. Başımızın yanlarından kafamızın üzerine kadarki saçları kesmemiz gerekiyor. Daha Ortodoks inançtaki insanlar bunu daha uzun tutuyor ve bunları salmayıp lüle gibi yaparak daha güzel görünmelerini sağlıyoruz." dedi.

Wasserstrum, "Neden pantolon kenarından püskül sarkıtıyorsunuz?" sorusuna ise şu yanıtı verdi:

"Bu Tevrat'taki 613 emirden geliyor. Eğer ki dört köşeli kıyafetler giyiyorsak bu kıyafetlerin dört köşesine püsküller bağlamalıyız. Bu emirleri temsil ediyor."

Bu kıyafeti devamlı giyme konusunda zorluk yaşamadığını aktaran Wasserstrum, "Çok kolay. (Bu kıyafetleri) Her dükkandan alabilirsiniz, çok pahalı değil ve çok kolay. Bu çok para harcanacak bir durum da değil." diye konuştu.