Nobel Barış Ödülü ICAN'ın oldu

Norveç Nobel Komitesi, bu yılki Barış Ödülü'nü Nükleer Silahların İmha Edilmesi Kampanyası'na (ICAN) verdi.

Komite, Nobel Barış Ödülü'nün nükleer silah kullanımının yıkıcı sonuçlarına dikkati çektiği ve bu silahların anlaşma temelinde yasaklanması amacıyla harcadığı çığır açan çabalar nedeniyle ICAN'a verildiğini açıkladı.

Norveç Nobel Komitesinden yapılan açıklamada, "Nükleer silahların kullanılma riskinin, daha öncesine oranla çok daha yüksek olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Bazı devletler nükleer cephaneliklerini yenilerken, Kuzey Kore örneğinde olduğu gibi, daha fazla ülkenin nükleer silah sahibi olmaya çalışması gerçek bir tehlike oluşturuyor. Nükleer silahlar, insanlığa ve yeryüzü üzerindeki yaşam için daimi bir tehdit oluşturmaktadır. Uluslararası toplum, daha önce bağlayıcı uluslararası anlaşmalarla kara mayınlarının, misket bombalarının, biyolojik ve kimyasal silahların yasaklanmasını kabul etti. Çok daha yok edici olan nükleer silahlar ise henüz benzeri uluslararası hukuki bir yasağın konusu olmadı. ICAN, çalışmalarıyla bu hukuki boşluğun doldurulmasına yardımcı oldu." ifadeleri kullanıldı.

Açıklamada, 100 farklı ülkeden sivil toplum kuruluşları tarafından oluşturulan bir koalisyon olan ICAN'ın, tüm ulusları, nükleer silahların yasaklanması ve yok edilmesi için çaba gösteren ilgili taraflarla iş birliği yapmaları konusunda öncü rol oynadığına dikkat çekilerek, şunlar kaydedildi:

"Şimdiye kadar 108 devlet, bu girişime destek verdiğini açıkladı. Dahası ICAN, uluslararası hukuk çerçevesinde nükleer silahların yasaklanması için çaba gösteren öncü bir sivil toplum aktörü haline geldi. 7 Temmuz 2017'de BM'ye üye 122 ülke, Nükleer Silahların Yasaklanması Anlaşması'nı kabul etti. Anlaşma, 50 ülke tarafından onaylandığında nükleer silahlar yasağı yürürlüğe girecek ve anlaşmaya taraf olan tüm ülkeler için uluslararası hukuk çerçevesinde bağlayıcı hale gelecek."

Bu yılki Nobel Barış Ödülü'nün, bu ülkelere dünya genelindeki yaklaşık 15 bin nükleer silahın aşamalı, dengeli ve gözlem altında imha edilmesi için ciddi müzakereleri başlatmaları çağrısı olduğuna işaret edilen açıklamada, "BM Genel Kurulu'nun nükleer silahsızlanmanın ve nükleer silahsız bir dünyanın önemine dikkati çektiği ilk kararından bu yana 71 yıl geçti. Norveç Nobel Komitesi, ICAN'a nükleer silahsızlanma hedefine ulaşma çabalarına yeni bir ivme kattığı için ICAN'ı bu yılki Barış Ödülü ile onurlandırmaya karar vermiştir. Bu yılki Nobel Barış Ödülü'nün ICAN'a verilmesi, Alfred Nobel'in vasiyetiyle de son derece uyumludur. Nobel'in vasiyetinde Barış Ödülü için üç koşul belirlenmiştir: Uluslar arasında birliğin geliştirilmesi, silahsızlandırma ve silah kontrolünün ilerletilmesi ve barış kongrelerinin düzenlenmesi. ICAN, nükleer silahsızlanmanın sağlanması için çok büyük çaba harcamaktadır. ICAN ve BM'ye üye ülkelerin büyük bir kısmı, bu hedef doğrultusunda uluslar arasındaki birliğe katkıda bulunmuştur. Ve ICAN, BM'de nükleer silahları yasaklayan anlaşmayla ilgili müzakerelere ilham verici ve yenilikçi katkıda bulunarak günümüz ve çağımızda uluslararası bir barış kongresine eş değer bir rol oynamıştır." değerlendirmelerine yer verildi.

- ICAN

ICAN, 2006'da Nobel ödüllü Nükleer Savaşı Önlemek İçin Uluslararası Fizikçiler İnisiyatifi öncülüğünde kuruldu. Örgüt, o yıl Viyana'da yapılan kongresinde ICAN'ı uluslararası bir kampanyaya dönüştürme kararı aldı. Örgüt, kampanyayı 23 Nisan 2007'da Avustralya'nın Melburne kentinde yaptığı bağış toplantısıyla dünyaya duyurdu. Ardından 30 Eylül 2007'de Viyana'da Nükleer Silahların Yasaklanması Anlaşması'na taraf devletlerle bir toplantı düzenledi.

ICAN'a halihazırda 468 sivil toplum örgütü ve 101 devlet destek veriyor. Kampanya faaliyetlerini, Uluslararası İdare Grubu (ISG) gözetiminde yürütüyor. ISG, Acronym Silahsızlanma Diplomasisi Enstitüsü, 36. Madde, Nükleer Savaşı Önlemek İçin Uluslararası Fizikçiler İnisiyatifi, Norveç Halk Yardım Teşkilatı, PAX Barış Organizasyonu, Barış Gemisi, Latin Amerika İnsan Güvenliği Ağı, Nükleer Savaşı Önlemek İçin İsveçli Fizikçiler İnisiyatifi ile Barış ve Özgürlük İçin Kadınlar Birliği örgütlerinin temsilcilerinden oluşuyor.

Kampanyanın merkezi İsviçre'nin Cenevre kentinde bulunuyor.

ICAN, 9 milyon İsveç Kronu (yaklaşık 4 milyon lira) tutarındaki ödülün de sahibi oldu. Ödül, Nobel'in ölüm yıl dönümü 10 Aralık'ta verilecek.

İsveç Kraliyet Bilim Akademisi Nobel Komitesi, pazartesi günü Nobel Ekonomi Ödülü'nün sahibini açıklayacak.

- Nobel Barış Ödülü

1901'den bu yana 97 kez Nobel Barış Ödülü verildi. 104 kişi ve 26 örgüte layık görülen ödüllerden 29'u iki kazanan arasında paylaştırıldı. Nobel Barış Ödülü, tarihinde sadece iki kez 3 kişiye verildi: 1994'te Yaser Arafat, Şimon Perez ve Yitzak Rabin, 2011'de ise Ellen Johnson Sirleaf, Leymah Gbowee ve Tevekkül Karman Nobel Barış Ödülü'nün sahibi oldu.

Uluslararası Kızılhaç Komitesi 1917, 1944 ve 1963'te 3 kez, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği de 1954 ve 1981'de 2 kez Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü.

Nobel Barış Ödülü'nü kazanan 100 kişiden 16'sı kadındı: Bertha von Suttner (1905), Jane Addams (1931), Emily Greene Balch (1946), Betty Williams ve Mairead Corrigan (1976), Rahibe Teresa (1979), Alva Myrdal (1982), Aung San Suu Çii (1991), Rigoberta Menchu Tum (1992), Jody Williams (1997), Şirin Ebadi (2003), Wangari Maathai (2004), Ellen Johnson Sirleaf, Leymah Gbowee ve Tevekkül Karman (2011) ve Malala Yusufzay (2014).

Nobel Barış Ödülü'nün en genç sahibi, 2014'te 17 yaşındayken ödülü alan Malala Yusufzay oldu. 1995'te Nobel Barış Ödülü'ne layık görülen 87 yaşındaki Joseph Rotblat ise Barış Ödülü'nü alan en yaşlı kişi olarak tarihe geçti.

- Le Duc Tho ödülünü almadı

ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ile 1973'te Nobel Barış Ödülü'ne layık görülen Vietnamlı siyasetçi Le Duc Tho, ödülü reddetti. Vietnam Savaşı'na son veren barış anlaşmasına yaptığı katkı nedeniyle ödüle layık görülen Le Duc Tho, ülkesindeki durumunu öne sürerek ödülü almayacağını açıkladı.

Alman gazeteci Carl von Ossietzky, Myanmarlı muhalif lider Aung San Suu Çii ve Çinli insan hakları savunucusu Liu Xiaobo ise gözaltında ya da hapiste oldukları için ödül törenine katılamadılar.

Nobel Barış Ödülü'nü kazananlara ödüllerinin takdim edildiği törende İsveçli sanatçı Gustav Vigeland tarafından tasarlanan madalya veriliyor. Madalyanın bir tarafına Alfred Nobel, diğer tarafına ise kardeşlik bağını temsil eden üç erkek figürü nakşedilmiş. Madalyada aynı zamanda "Pro pace et fraternitate gentium" ifadesi yer alıyor. Latince ifade, "İnsanlığın barışı ve kardeşliği için" anlamına geliyor.

- Nobel'in son isteği

İsveçli kimya mühendisi Alfred Nobel, ölümünden bir yıl önce, 27 Kasım 1895'te üçüncü ve son vasiyetini imzalamıştı. Ölümünden sonra her yıl fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış alanlarında insanlığa büyük katkıda bulunan araştırmacılara verilecek bir ödülün kurulmasını isteyen Nobel, bunun için kendi keşfi olan dinamit ve diğer patlayıcı maddelerden elde ettiği 33,2 milyon İsveç kronu (yaklaşık 19 milyon lira) tutarındaki servetinin yüzde 94'ünü bağışlamıştı. 1867'de keşfettiği dinamit ve çeşitli ülkelerde kurduğu çok sayıda patlayıcı fabrikasından büyük bir servet elde eden Nobel'in servetini insanlığın geleceği için çalışan bilim adamlarına bağışlama fikrinin, bir Fransız gazetesinde yanlışlıkla verilen ölüm ilanına dayandığı sanılıyor.

İtalya'ya balistit barutu sattığı için 1891'de Fransa tarafından "hain" ilan edilen Alfred Nobel'in ağabeyi ve iş ortağı Ludvig, 1888'de Cannes'da yaşamını yitirmişti. Ölenin Ludvig değil, Alfred Nobel olduğuna dair yanlış istihbarat alan bir Fransız gazetesi, "Ölüm tüccarı öldü" başlıklı bir ilan yayımlamıştı. İlanda "Daha önce hiç olmadığı kadar hızlı bir biçimde ve daha fazla sayıda insanın ölümünü sağlayacak yöntemler bularak zengin olan Dr. Alfred Nobel, dün öldü." ifadeleri kullanılmıştı. Ölenin Alfred değil, kardeşi Ludvig Nobel olduğunun anlaşılması üzerine gazete, bir düzeltme yayımlamıştı. Hayatı boyuncu evlenmeyen ve çocuğu olmayan Alfred Nobel'in, ilanı okuyunca çok üzüldüğü ve gelecek nesillerin kendisini nasıl hatırlayacağı konusunda endişeye kapıldığı ileri sürülüyor.

Nobel'in atadığı Ragnar Sohlman and Rudolf Lilljequist, bilim adamının servetiyle ilgilenmek ve ödülleri dağıtmak için 1900'da Nobel Vakfını kurdu. Nobel Vakfı, ödül verileceklerin seçiminde herhangi bir rol oynamıyor. Daha çok bir yatırım şirketi gibi faaliyette bulunan Vakıf, ödüller için finansal temel oluşturmak üzere Nobel'in servetiyle yatırımda bulunuyor. Vakıf, İsveç'te tüm vergilerden, ABD'de de yatırım vergilerinden muaf tutuluyor. Vakfın, beş kişiden oluşan yönetim kurulunun başkanını İsveç Kralı atıyor.

Bilim dünyasının en prestijli ödülü için adaylar, İsveç Kraliyet Bilim Akademisi Nobel Komitesi ve Norveç Nobel Komitesinin her bir alan için seçilen üyeleri tarafından belirleniyor. Akademi üyelerinin yaptığı oylamada oyların çoğunu alan aday ödülün sahibi oluyor.

İlk Nobel ödülleri, beş alanda 1901'de dağıtılmıştı. Nobel'in ilk sahipleri X ışınlarını keşfeden Wilhelm Röntgen, kimyasal termodinamiklerin anlaşılmasını sağlayan Jacobus van't Hoff, Fransız şair Sully Prudhomme ve difteri tedavisinde kullanılan bir antidoksin geliştiren Alman mikrobiyolog Emil von Behring olmuştu. Kızıl Haç Hareketini kuran İsviçreli Henri Dunant ile Barış Ligini kuran Fransız Frederic Passy, Nobel Barış Ödülü'nün ilk sahipleri olarak tarihe geçmişti.

İsveç Merkez Bankası da 1968'de Nobel'in anısına Ekonomik Bilimler Ödülünü kurmuş, böylece her yıl 6 farklı alanda Nobel Ödülü verilmeye başlanmıştı.