Esperanto yeniden gündemde
İlk ortaya çıkışının üzerinden 130 yıl geçen ütopik dünya dili Esperanto bugün az sayıda insan tarafından konuşulsa da internet bu ilginç dile yeni bir alan açtı.
Kuzey Londra'da bir evde altı genç erkek haftalık dil dersi için bir araya geliyor.
Öğrenmeye çalıştıkları bu dil onlara bir iş kapısı açmıyor ve sadece haftada bir toplandıklarında konuştukları bir dil.
1887'de Ludwik L Zamenhof'un uydurduğu Esperanto dilini belki birçok kişi başarısız bulsa da bugün iki milyon insan konuşuyor ve öğrenmek isteyenlerin sayısı artıyor.
Esperanto bütün ülkelerde ikinci dil olarak öğrenilmek üzere icat edildi. Kolay bir kalıbı,16 temel kuralı vardı. Kelimeleri İngilizce, Almanca, biraz da Fransızca, İspanyolca ve İtalyancadan alınmıştı.
Bir zamanlar geleceğin dili olarak görülmüş, rasyonellik ve bilimle dünyanın geliştirilmesi modern idealinin bir ifadesi olarak Fransız aydınları içinde ilgi görmüştü. Basit ve sade yapısıyla belki de bir sürü ayrıntıyla dolu olan doğal dillerden daha iyi bir iletişim aracı olabilirdi.
Ama Esperanto daha büyük bir projenin parçasıydı. Zamenhof'a göre, herkes aynı dili konuşsa "eğitim, idealler, yargılar, amaçlar da aynılaşır, tüm uluslar kardeşçe birleşir"di.
Bu dilin adı 'uluslararası dil' olacaktı ama Zamenhof'un kod adı 'Dr. Esperanto' daha çok kabul gördü. Bayrağı, umudu ve barışı simgeleyen yeşil-beyaz renkteydi ve beş kıtayı temsilen beş köşeli bir yıldız taşıyordu.
Bu fikir Avrupa'da belli bir etkisi oldu. Esperanto dilini konuşan bazı kişiler birçok ülkede önemli görevlere geldi; Zamenhof ise 14 kez Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterildi.
Hatta Hollanda, Almanya ve Fransa arasında 3,5 km karelik bir alanda Esperanto dilinin konuşulduğu 'Amikejo' adlı bir ülke kurma girişimi bile oldu.
Birinci Dünya Savaşı bu ülke fikrini ve pasifistlerin hayallerini ötelese savaş sonrasında Esperanto yeniden canlanmaya başladı. Ama ikinci savaş bunları tümden sekteye uğrattı.
Savaştan sonra yeniden örgütlenme hareketlerini pek ciddiye alan olmadı. 1947'de İngiltere'deki gençlik buluşmasından kısa bir süre sonra George Soros ünlü Hyde Park'taki konuşma kürsüsünde Esperanto dilinde vaaz veriyordu. Ama bir süre sonra milyarder olacak ve hareketi bırakacaktı.
Esperanto öğrenmek için bir kitap ve sözlükle oturup kendi başına haftalarca çalışmak, kuralları öğrenip kelimeleri ezberlemek gerekiyordu.
Kursta dili öğrenenler kuzey Londra'daki buluşma merkezinde pratik yapıp inceliklerini öğrenme olanağı bulabilir. Buradaki ofiste Marx, Engels, Lenin ve Rosa Luxemburg'un kitaplarının yanı sıra Esperanto dilinde birkaç kitap ve Thomas More'un Ütopya'sını bulmak mümkün.
Buraya gelenlerin ortak noktası meraklı, açık fikirli, kimseyi yabancı görmeyen bir dünya görüşüne sahip olmaları.
Anna Lowenstein da gençliğinde bu şekilde Esperanto öğrenmişti. Britanya Esperanto Derneği onu bir etkinliğe davet etti.
"Konuşulanları anlıyor ama kendim konuşmaya utanıyordum" diye hatırlıyor. Diğer katılımcıların çoğu 20'li yaşlarında erkeklerdi. Angela Teller kocasıyla böyle bir etkinlikte tanışmış, çocukları ana dili gibi Esperanto öğrenmişti.
Coğrafi olarak dağınık olan bugünkü kuşaklar internet üzerinden bu dili sürekli kullanabilir. Bugün Esperanto konuşan gençler sosyal medyada kullanabileceği, Facebook ve Telegram'da bu amaçlı oluşturulmuş birçok sohbet platformu var.
Facebook ve Google en popüler ürünlerini Esperanto dilinde de tanıttılar bir süre. Ama asıl devrim başka bir yerde mayalanıyordu.
Yeni bir platform
2011'de Luis Von Ahn internette milyonlarca kitabın ücretsiz dijital kopyasını yapmıştı. Duolingo adlı bir platform ile yeni dilleri öğretme yoluyla interneti tercüme edecekti.
Chuck Smith Esperanto biliyordu. Bu platformu çeviri sözlüğü olmayan iki dil arasında köprü olarak kullanıp diller arası tercüme yapacaktı. Esperanto kurallı ve istisnaları olmayan bir dil olarak aracılık için İngilizceden daha uygundu.
Böylece Vikipedi'nin Esperanto versiyonu ortaya çıktı. Smith'e göre Duolingo'nun geleceği parlaktı ve Esperanto bunun parçası olmalıydı.
Duolingo 2014'te ilk Esperanto versiyonunu yaptı. İspanyolca kursu sonra yayınlandı. Şu anda Portekizce üzerinde çalışılıyor ve yakında İngilizce kursunun güncellenmiş hali çıkarılacak.
Bu kolay ve eğlenceli bir uygulama programı. 1,1 milyon kişinin program üzerinden Esperanto kurslarına kayıt yaptırdığı söyleniyor. Bugün bu dili konuşanların sayısı ise iki milyon civarında. Kayıt yaptıranların yarısının kursu tamamlanması bekleniyor.
Bu haberin İngilizce aslını BBC Future sayfasında okuyabilirsiniz.