İngilizler niçin her şeye 'sorry' der?

İngiltere’de en çok kullanılan kelime muhtemelen ‘sorry’dir. 1000 kişi ile yapılan bir ankette, bir insanın günde ortalama sekiz kez bu kelimeyi kullandığı, katılanların sekizde birinin ise günde 20 kereye kadar bu kelimeyi kullandığı görüldü.

İngilizler gerçekten de diğer kültürlerden daha mı fazla özür diliyor? Bu ağız alışkanlığının nedeni ne olabilir?

Diğer ülkelerde ne sıklıkta özür dilendiğine dair verileri elde etmek çok da kolay değil. Kanadalıların ve İngilizlerin Amerikalılardan daha fazla özür dilediğine dair bir inanç var; ancak bunu verilerle doğrulayacak bir araştırma yapmak zor.

Bunun yöntemlerinden biri, belli bir senaryoda insanlara nasıl davranacakları sorusunu yöneltmek olabilir. Örneğin yakın zamanlarda İngiltere’de 1600 İngiliz ve 1000 Amerikalı ile yapılan resmi bir araştırmada, hapşırma, başkasının yanlışını düzeltme ve başkasının kendilerine çarpması durumlarında 15 İngiliz ‘özrüne’ karşılık 10 Amerikan özrü duyuluyordu.

Fakat araştırmada birinin sözünü kesme durumunda her iki halkın yüzde 75’inin, bir toplantıya geç kalma halinde İngilizlerin yüzde 84’ü, Amerikalıların ise yüzde 74’ünün özür dilediği görüldü.

‘Sorry' refleksi
Fakat insanlara gerçek yaşamda yaptıkları ile teorik bir durumda ne yapacaklarını sormak aynı sonucu vermeyebilir. Örneğin resmi ankette İngilizlerin yüzde 36’sı, Amerikalıların ise yüzde 24’ü başkasının sakarlığından ötürü özür dileyeceklerini ifade ediyordu.

Fakat sosyal antropolog Kate Fox, Watching the English (İngilizleri Gözlemek) adlı kitabında bu konuda yaptığı deneyi anlatıyor. Fox, İngiltere’nin çeşitli bölgelerinde sokakta yürürken kasıtlı olarak insanlara çarpıp tepkilerini anlamaya çalışmış ve kıyaslama amacıyla başka ülkelerdeki arkadaşlarından da aynı şeyi yapmalarını istemiş.

Fox, çarpan kendileri olmadığı halde İngilizlerin yüzde 80’inin ‘sorry’ dediğini, ama bunun daha çok farkında değilmiş gibi bir ağız alışkanlığıyla söylendiğini, sadece Japonların bu ‘sorry refleksi’nde İngilizlere biraz yaklaştığını belirtiyor.

Diller arasındaki kültürel farklılıkları inceleyen dil uzmanı Edwin Battistella ise İngiliz ve Kanadalıların ‘sorry’ kelimesini sık kullanmakla birlikte onu her zaman gerçekten özür dilemek amacıyla söylemediklerini, empati amacıyla da kullandıklarını belirtiyor.

Negatif kibarlık

İngiliz toplumunda, başkalarının kişisel alanına girmeden ve dikkatleri üzerine çekmeden saygılı davranma tutumu kabul görür. Dil bilimciler bunu “negatif kibarlık” olarak adlandırır. Amerika ise daha arkadaş canlısı ve bir grubun parçası olma isteği sergileyen pozitif kibarlık toplumudur.

Bu nedenle İngilizlerin ‘sorry’ kullanımı dışarıdan insanlara uygun gelmeyebilir. İngilizler tanımadıkları birine bir şey sormak ya da yanlarına oturmak için ‘sorry’ ile yaklaşırlar; çünkü farklı davrandıkları zaman onların kişisel alanlarına girmiş olduklarını düşünürler.

Yersiz kullanılsa bile bu kelimeyle güven verme hali bile söz konusu olabilir. Harvard İşletme Okulu’ndan Alison Wood Brooks’un yaptığı bir deneyde, ABD’de bir aktöre tren istasyonundaki 65 kişiye yaklaşarak telefonlarını ödünç istemesi talimatı verildi.

Aktör, bunların yarısına “Sorry about the rain” (Yağmur nedeniyle üzgünüm) gibi bir cümleyle yaklaştığında yabancıların yüzde 47’si telefon isteğini geri çevirmezken, doğrudan istediğinde sadece yüzde 9’u telefonunu vermişti.

Yağmur nedeniyle özür dilemenin, karşıdakinin perspektifinden duruma empatiyle bakma halini gösterdiği için işe yaradığı sonucuna varıldı.

Sadece İngilizlerin değil, kadınların da sık özür diledikleri belirtiliyor. Ancak yapılan deneylerde bunun, erkeklerin daha az durumda özür dilenmesi gerektiğine inanmalarından kaynaklandığı gösteriyor.

Zayıflık belirtisi mi?
Peki karşıdaki insandan gerçekten özür dilememiz gereken durumlarda ne oluyor? Gururu bir kenara itip özür diliyor muyuz, yoksa onu zayıflık belirtisi olarak mı görüyoruz?

Brooks, insanların özür dilemeyi, hatalı davranılan tarafla empati kurma çabasından ziyade sorumluluğu kabul etmek anlamında algılayıp kaygılandığını belirtiyor. “Oysa özür, karşıdaki insanın duygularına hitap eder ve ters tepmesi pek mümkün değildir; tersine güveni artırır” diyor.

Uzmanlar nasıl özür dilenmesi gerektiği konusunda ise şuna dikkat çekiyor: Hangi davranışın yanlış olduğunu dillendirmek ve gelecekte farklı davranılacağını ifade etmek.

Peki, kaç kez özür dilemek daha etkili? Uzmanlar, küçük şeyler için bir kez yetse de, daha büyük hatalar için iki kez özür kelimesini tekrarlamanın, pişmanlığı ifade etme ve güveni tesis edip hoşlanma duygusunu artırma bakımından etkili olduğunu belirtiliyor.

Fox, İngilizler açısından ise bunu iki katına çıkarmak gerektiği kanısında. “Bir tek ‘sorry’ özür sayılmaz; onu tekrar etmek ve birçok başka sıfatla süslemek gerekir.”

Yağmur yağdığı için özür dilemeyi de unutmamalı bu arada!

Bu makalenin İngilizce aslını BBC Future sayfasında okuyabilirsiniz.