Antalya'nın gözbebeği 5 bitki türü özel korumaya alındı

Olimpos Safranı, Kaputaş Andız Otu, Kangay, Kemer Orkidesi ve Side Canavar Otu sadece Antalya'da yetişen özel endemik bitkiler.

• Kemer orkidesi (Ophyrys climacis): Tip lokasyonu Kemer Kesme Vadisi’dir. Salep hammaddesi elde etmek amacıyla toplanması sebebiyle habitatları üzerindeki baskı her geçen gün artıyor. Yayılış alanı darlığı ile kritik olarak tehlike altındaki (CR) endemik bitki türüdür.
• Olimpos safranı (Crocus wattiorum): Blilm dünyasına tanıtıldığı tip lokasyonu Kemer Kesme Vadisi’dir. Toplanma ve bölgedeki yayılış alanı darlığı nedeniyle kritik olarak tehlike altındadır (CR).
• Side canavar otu (Orobanche sideana): Side kumul bölgesinde yayılış gösterir. Kumul bölge üzerindeki insan faaliyetleri türün geleceği üzerinde en büyük tehdittir.
• Kaputaş andızotu (Inula sechmenii): Kaputaş mağarası ve yakın çevresinde, kalker kayalık alanlarda yayılış gösterir. Dar yayılış alanı nedeniyle kritik olarak tehlike altındadır.
• Kangay (Rhaponticoides hierroi): Sinan Değirmeni Mevkii ve yakın çevresinde maki ve orman açıklıkları ile tarım alanlarında yayılış gösterir. Toplanma ve tarımsal faaliyetler her geçen gün tür üzerindeki baskıyı artırıyor.

Beşi Bir Yerde Projesiyle korumaya alındı

Antalya Orkidelerini ve Biyolojik Çeşitliliği Koruma Derneği (ANTOK) tarafından Antalya’nın Beşi Bir Yerde Projesi çerçevesinde bu beş bitki türü korumaya alındı. 

Proje çerçevesinde verilen bilgilere göre; Türkiye’nin bitki biyoçeşitliliği yönünden en zengin illeri arasında yer alan Antalya’da yayılış gösteren ve acil eylem gerektiren kritik düzeyde nesli tehlike altında olan 44 bitki çeşidi bulunuyor. Bu türler, yerelde tarım, turizm, ulaşım amaçlı yapılaşma, endüstriyel hammadde kaynağı olması gibi sebeplerle insan baskısına maruz kalıyor.

Proje, Antalya’daki endemik bitki türlerinin korunmasını ve bu bilincin yaygınlaştırılmasını amaçlıyor. Proje kapsamında; Kemer orkidesi (ophrys climacis), Olimpos safranı (Crocus wattiorum), Side canavarotu (Orobanche sideana), Kaputaş andızotu (Inula sechmenii) ve Kangay (Rhaponticoides hierroi) bitki türlerinin popülasyon ve yayılış durumlarının saptanması ve yerel yönetimler düzeyinde farkındalık artırılması için çalışmalar yürütüldü. Projede incelenen türler, günümüze kadar tespit edilmiş olan bulunuş bölgeleri dışında dünyada başka bir yerde yayılış göstermemektedir.

Endemik Bitkileri Korumak İçin Neler yapıldı?

•  Antalya’da yayılış gösteren endemik bitki türlerinden beşinin (Kemer Orkidesi (Ophrys climacis), Olimpos Safranı (Crocus wattiorum), Side Canavar Otu (Orobanche sideana), Kaputaş Andızotu (Inula sechmenii) ve Kangay (Rhaponticoides hierroi) yayılış alanları belirlendi.
• Kemer orkidesi ve Kaputaş andızotu için daha önce bilinmeyen yeni yayılış alanları bulundu. Bu iki türün yayılış alanları, üç boyutlu arazi modeli haritalarına işlenmeye başlandı ve Ex-situ koruma çalışmaları kapsamında, her iki tür için uygun sayıda birey Akdeniz Üniversitesi Botanik Bahçesi’ne, uygun miktarda tohum ise Türkiye Tohum Gen Bankası’na aktarıldı.
• Tür tanıtım tabelaları, bitkilerin yayılış alanlarına yerleştirildi.
• Üretilen posterler öğrencilerin faydalanması için yaklaşık 1.300 okula asıldı. Beş bitki türü ve karşı karşıya oldukları tehlikeler konusunda eğitici bir belgesel hazırlandı. Belgeselin, projeye konu bitki türlerinin yayılış gösterdiği 4 ilçedeki okullarda ve ulusal medya platformunda gösterilmesi için çalışmalar yapıldı. Yerel ve ulusal görsel ve yazılı medya kanallarında proje ile ilgili programlara katılım sağlandı. Haberler yapıldı. Basın yansımaları büyük ilgi gördü.
• Koruma çalışmalarının sürdürülebilirliği için elde edilen tür yayılışları, Antalya Orman Bölge Müdürlüğü Amenajman Planlarına işlenmesi sağlandı.

Side Canavar Otu'na özel koruma

74 yıldır arkeoloji kazıları süren Side Antik Kenti tarihi ören yeri her yıl 5 milyon yerli ve yabancı turisti ağırlıyor. Arkeolojik kalıntıların yanı sıra,  denizi, kumu, güneşi, tarihi, kültür ve sanat faaliyetleri ile dünya çapında ünlü Side turizm destinasyonu son yıllarda botanik meraklılarının da gözdesi oldu.

Side'yi botanik turizminde bu denli çekici kılansa şüphesi, sadece bu bölgede yetişen Side Canavar Otu. Bilimsel literatürdeki adı Orobanche sideana olan Side Canavar Otu, özellikle Side antik Kenti'nin  Nekropol alanın yer aldığı bölgedeki kumullarda yetişiyor. 

turkiyeturizm.com sitesinden Abdurrahman Büyükkeskin imzalı habere göre, Site Antik kenti Doğu Nekropolü'nde yoğun görülen  endemik bitki türü "Side Canavar Otu"nu korumak için ören yeri içinde ata binme ve deve turları yasaklandı.

Kendine özgü iklim yapısına sahip Side 46 bitki türüne evsahipliği yaparken, sadece burada yetişen bir endemik bitki türüne de sahip.   Tarihi ören yerinde sadece kumul alanda yetişen Side Canavarı bitkisini korumak için Akdeniz Üniversitesi, Orkidelerini ve Biyolojik Çeşitliliği Koruma Derneği (ANTOK), Botanik Bahçesi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Side Belediyesi, Antalya Orman Bölge Müdürlüğü ve Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı (Türkiye'nin Canı Hibe Programı) 'Antalya'nın Beşi Bir Yerde' projesi kapsamında koruma altına alındı.

Antalya 'Beşi Bir Yerde' Proje Koordinatörü ve Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi . Doç. Dr. İsmail Gökhan Deniz, Side Canavar Otu'nun dünyada (Orobanche sideana) ana yayılış alanı sadece arkeolojik alan içindeki kumluk bölge olduğunu söyledi.

"Bitkiyi gözümüz gibi korumak zorundayız"

Deniz; Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulundan gerekli iznin alınmasının ardından, bölgede bitki türüne baskı unsuru oluşturacak etkenlerin ortadan kaldırılması için alanı koruma altına aldıklarını belirtti. Deniz; bölgede at, deve, doğa yürüyüşü turlarının önüne geçilmesi ve bölgeye gelen turistlerin bitki türü hakkında bilgi sahibi olması için İngilizce, Rusça, Almanca ve Türkçe dillerinde levha diktiklerini söyledi.  İsmail Gökhan Deniz, altı mezarlık olan ve üstü endemik bitki türü yetişen bölge ile ilgili şu bilgileri verdi:

"Türkiye'de günümüze kadar tespit edilen yaklaşık 12 bin bitki taksonundan en az dörtte biri Antalya sınırları içerisinde yayılış gösteriyor. Bu bitki türünün 600'ü endemik, 250'si ise sadece Antalya'ya özgü. Bunlardan biri de sadece turizm beldesine özgü Side Canavarı Otu. Ot, Orobanche Sideana ismi ile bilim literatürüne girdi. Bölgede deniz, kum, güneş, tarih ve kültür turizmi yanı sıra botanik turizminin de yaygınlaşması için bitkiyi gözümüz gibi korumak zorundayız."

Manavgat Belediye Başkanı Şükrü Sözen:  Sürekli denetim yapıyoruz

Şükrü Sözen, endemik bitki türü Side Canavar otunu dış etkenlerden zarar görmemesi için   bitkinin yetişme alanını koruma altına aldıklarını söyledi. Side'nin ismini taşıyan bitki türünün yok olmaması için Nekropol ve kumul alanda motokros, at, deve ve motokros turlarını yasakladıklarını belirten Başkan Şükrü Sözen, özel güvenlik görevlilerinin de sürekli  endemik bitki türlerinin bulunduğu alanda denetim yaptıklarını kaydetti. Başkan Sözen,  "Antalya'nın beşi bir yerdesi içinde olan Side'nin bitki türünü gözümüz gibi koruyacağız. Baskı unsuru oluşturacak tüm etkenleri ortadan kaldırdık." diye konuştu.  Halk bilimci Öznur Tanal, Side tarihi ve kültürel ve arkeolojik varlık bakımdan zenginliği yanı sıra bitki çeşitliliği bakımından çok zengin olduğunu kaydetti. Side (Selimiye)'de yaşayan Giritli kadınların Side De yetişen otlardan çok sayıda yemek ve salata yaptığını kaydetti.