İki süper güç ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki küresel egemenlik mücadelesinin yansıması olan uzay yarışı, insanların göksel boşluğa ilk izlerini bırakmasına tanıklık etti. Bu mücadelenin yüzyıl sonunda noktalanmasıyla insanlı uzay seferleri de geri plana itilse de 21. yüzyılda uzayı daha ileri atılımlar için kullanma hedefi, insan unsurunu yeniden gündeme getiriyor.
Sovyet kozmonot Yuri Gagarin, 59 yıl önce, 12 Nisan 1961'de "Vostok 1" uzay mekiğiyle Dünya yörüngesini turlayarak uzaya çıkan ilk insan olarak tarihe geçti. Bu sebeple 12 Nisan, "İnsanlı Uzay Yolculuğu Uluslararası Günü" olarak kutlanıyor.
Küresel egemenlik mücadelesi ve uzay yarışı
İnsanlığın uzay macerasını harekete geçiren şey, keşif güdüsünden çok egemenlik mücadelesi oldu. İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından dünyanın iki süper gücü haline gelen ABD ve Sovyetler Birliği (SSCB), ellerindeki nükleer silahlarla uzak coğrafyalardaki hedefleri vurabilmek üzere kıtalar arası güdümlü füze sistemleri geliştirmeye başlamıştı. Uzun menzilli roketler aynı zamanda Dünya'nın alçak yörüngesine yapay uydular taşımaya da olanak sağlıyordu.
Uzay yarışı önce uydu yarışı olarak başladı. SSCB, 4 Ekim 1957'de "Sputnik 1" uydusunu uzaya fırlatarak bu alanda bir ilki gerçekleştirdi. ABD, yaklaşık 4 ay sonra, 31 Ocak 1958'de, "Explorer 1" uydusunu Dünya yörüngesine yollayarak karşılık verdi.
Yuri Gagarin uzaya çıkan ilk insan oldu
Uydulardan sonra sıra yörüngede insanlı uzay yolculuğu yapmaya geldi. Bunun için her iki ülke de tek kişilik uzay kapsülleri geliştirmeye başladı. SSCB, Vostok Programı kapsamında geliştirdiği roket ve kapsülle rakibini bir kez daha geride bıraktı. Rus kozmonot Gagarin, 12 Nisan 1961'de "Vostok 3KA" roketiyle uzaya fırlatılan "Vostok 1" uzay kapsülü içinde Dünya yörüngesinde bir tur attıktan sonra Yeryüzü'ne döndü. Vostok 1'in bu seferi, ilk insanlı uzay yolculuğu olurken, Gagarin de uzaya çıkan ilk insan olarak tarihe geçti.
Uzaya çıkan ilk kadın
SSCB 1963 yılına kadar Vostok kapsülleriyle uzaya 5 kozmonot daha gönderdi. Bunlar arasında "Vostok 6" mekiğiyle 16 Haziran 1963'te yörüngede yolculuk yapan kozmonot Valentina Tereşkova, uzaya çıkan ilk kadın oldu.
ABD ise aynı yıllarda 2 astronotla yörünge altı, 4 astronotla da yörünge uçuşları gerçekleştirdi.
Uzay boşluğundaki ilk yürüyüş
SSCB, 1960'ların başından itibaren insanlı uçuşlar için tek kişilik Vostok uzay kapsülleri yerine 2 veya 3 kişilik Voskhod uzay kapsüllerini geliştirmeye başladı. Sovyet kozmonot Aleksey Leonov, 8 Mart 1965'te "Voskhod 2" kapsülüyle yapılan yolculuk sırasında uzay boşluğundaki ilk yürüyüşü gerçekleştirdi.
Neil Armstrong Ay'a ayak basan ilk insan oldu
ABD Başkanı John F. Kennedy, 12 Eylül 1962'de yaptığı konuşmada, uzay yolculuğunun yeni hedefi olarak Ay'ı işaret etti ve 10 yıl içinde Ay'a insan yollama sözü verdi. ABD bu amaçla önce 2 kişilik Gemini uzay mekiğini, ardından 3 kişilik Apollo uzay mekiğini üretti.
Aralık 1968'de astronotlar Frank Borman, James Lovell ve William Anders'ı taşıyan "Apollo 8" uzay mekiği Ay yörüngesini 10 kez katetmeyi başardı. Ardından 21 Temmuz 1969'da astronotlar Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collins'i taşıyan "Apollo 11" mekiği Ay yüzeyine iniş yaptı. Neil Armstrong, bu sefer sırasında Ay'a ayak basan ilk insan oldu.
Armstrong ve onun ardından yüzeye adım atan Aldrin'den sonra ABD 1972'ye kadar Ay yüzeyine 10 astronot daha çıkardı.
Bu arada, SSCB de aynı yıllarda Ay'a insan yollamak üzere üç kişilik Soyuz mekiklerini üretmeye başladı fakat mekiği yüzeye indirebilecek güçte roket geliştiremediğinden Ay misyonuna 1974'te son verdi.
SSCB'nin dağılmasının ardından Rusya Federasyonu ile ABD arasındaki uzay çalışmaları alanındaki iş birliği arttı. İki ülke, Uluslararası Uzay İstasyonunu (ISS), Avrupa Birliği, Japonya ve Kanada ile işletirken, Amerikalı astronotlar Soyuz mekikleriyle ISS'ye taşınıyor.
İnsanlı uzay uçuşlarında üçüncü güç: Çin
Çin, bugün ABD ve Rusya dışında insanlı uzay yolculuğu yapabilme kapasitesine ve tecrübesine sahip tek ülke konumunda bulunuyor. Çin ilk kez 1967 yılında Devlet Başkanı Mao Zedung ve Başbakan Zu Enlai döneminde insanlı uzay yolculuğu yapma kararı aldı. ABD'nin Gemini mekiğinden kopya edilerek 1970'lerde yapılan Shuguang uzay aracı başarısız oldu. Ülke ardından Rusya'nın Soyuz mekiğini örnek alan Shenzhou mekiğini geliştirerek yıllar sonra hedefine ulaşabildi.
Çinli taykonot Yang Liwei, 15 Ekim 2003'te Shenzhou 5 mekiğiyle uzayda 21 saat uçarak ülkesinin ilk insanlı uzay yolculuğunu gerçekleştirdi.
Avrupa Birliği ve Japonya da 1980'lerde daha sonra iptal edecekleri insanlı uzay yolculuğu programları başlattı.
Özel sektör katkısı
ABD Havacılık ve Uzay Ajansı NASA, Apollo programının sırasıyla Columbia, Challenger, Discovery, Atlantis ve Endeavour uzay mekiği programlarını sürdürdükten sonra 2011 yılında, kamu kaynaklarıyla yürütülen tüm insanlı uçuş programlarına son vererek bu alanda özel sektör girişimlerini teşvik etmeye başladı.
NASA'nın "Ticari Mürettebat Geliştirme Programı" kapsamında Uluslararası Uzay İstasyonu'na personel taşımak üzere SpaceX'in "Dragon Crew" ve Boeing'in "CST-100 Starliner" uzay mekikleri için test uçuşları yaparken, alçak yörüngenin ötesine yönelik insanlı uzay yolculukları için, Northrup Grumman'ın "Orion" ve SpaceX'in "Starship" uzay mekiklerini kullanmayı planlıyor.
ABD, Ay üzerinden Mars'a gitmeyi hedefliyor
İnsanlı uzay yolculuğu projeleri, 21. yüzyılda da keşif atılımlarının odağında yer alıyor.
NASA, Yunan Ay tanrıçası "Artemis"in adı verilen yeni keşif görevi kapsamında 2024 yılına kadar Ay'a insanlı seferler düzenlemeyi amaçlıyor. 2028 yılına kadar sürmesi planlanan seferlerin ardından Ay yörüngesinde bir uzay istasyonu kurulması ve burayı basamak olarak kullanarak Mars'a insanlı seferler düzenlenmesi hedefleniyor.
Rusya "Soyuz", Çin "Shenzhou" mekikleriyle insanlı yörünge yolculuklarını sürdürmeyi hedeflerken Hindistan yeni geliştirdiği "Gaganyaan" personel taşıyıcı uzay mekiğiyle 2021 sonunda yörünge seferi yaparak insanlı uzay yolcuğu gerçekleştiren dördüncü ülke olmayı hedefliyor.
Öte yandan Japonya, İran ve Malezya da insanlı uzay programları başlattıklarını duyururken, SpaceX, Virgin Galactic, Blue Origin ve SpaceShipTwo gibi şirketler yörünge ve alt-yörüngeye turistik amaçlı yolcu taşımak için mekikler ve uzay araçları geliştiriyor.
Yorumlar