Aktif bir galaktik çekirdeğe sahip olarak sınıflandırılan SDSS1335+0728 galaksisi, 2019 yılında aniden parlamaya başladı ve astronomların dikkatini üzerine çekti. Uzayta tespit edilen bu tür parlamalar genellikle bir ay sürerken, SDSS1335+0728 galaksisi geçtiğimiz 6 yıl boyunca her geçen daha parlak bir hal alarak astronomları şaşırttı.
Astronomy & Astrophysics bilimsel dergisinde yayınlanan makaleye göre; Başak Takımyıldızı yönünde Dünya'dan 300 milyon ışıkyılı uzaklıkta bir gökada olan SDSS1335+0728 daha önce pek dikkat çekmezken 5 yıl önce birden parlamaya başladı ve gökbilimcilerin dikkatini üzerine çekti.
Galaksi'nin aniden parlama nedenini anlamak isteyen gökbilimciler, Avrupa Güney Gözlemevi'nin Çok Büyük Teleskobu (ESO'nun VLT'si) dahil olmak üzere teleskopları bu noktaya odakladılar ve çeşitli uzay ve yer tabanlı gözlemevlerinden gelen verileri kullanarak galaksinin parlaklığının nasıl değiştiğini izlediler... 5 yıl boyunca yapılan gözlemler sonucu bir galakside daha önce hiç görülmemiş değişikliklerin, muhtemelen çekirdeğindeki devasa kara deliğin aniden uyanmasından kaynaklandığı konusunda fikir birliğine varıldı.
Bu video, 2019 yılının sonlarında birdenbire her zamankinden daha parlak bir şekilde parlamaya başlayan ve aktif bir galaktik çekirdeğe sahip olarak sınıflandırılan SDSS1335+0728 galaksisini yakınlaştırıyor. Videonun sonundaki ekte, galaksinin merkezindeki devasa kara deliğin bir sanatçının animasyonu gösteriliyor; büyüyen malzeme diski, çevresinde bulunan gazla beslenirken kara delik tarafından içeri çekiliyor. Bu, büyük bir kara deliğin uyanışının gerçek zamanlı olarak gözlemlendiği ilk sefer. Burada gösterilen çeşitli görüntüler farklı teleskoplarla farklı zamanlarda çekilmiş ve bu yakınlaştırmayı oluşturmak için bir araya getirilmiştir. Son animasyon sanatsal bir yaratımdır.
Astronomy & Astrophysics dergisinde yayınlanan makalenin baş yazarı Alman gökbilimci Paula Sánchez Sáez, "Yıllardır uzak bir galaksiyi gözlemlediğinizi ve her zaman sakin ve hareketsiz göründüğünü hayal edin. Birdenbire, daha önce gördüğümüz tipik olayların aksine, onun [çekirdeği] parlaklığında dramatik değişiklikler göstermeye başlıyor. İşte saha önce 'aktif galaktik çekirdeğe' (AGN) (büyük bir kara delik tarafından desteklenen parlak, kompakt bir bölge) sahip olarak sınıflandırılan SDSS1335+0728'in Aralık 2019'da önemli ölçüde parladıktan sonra başına gelen de budur." dedi.
SDSS1335+0728 galaksisinin merkezindeki devasa kara deliğin etrafındaki gaz ve toz çemberi oluşumunun iki aşaması...
Süpernova patlamaları veya gelgit kesintisi olayları (bir yıldızın kara deliğe çok yaklaşıp parçalanması) gibi bazı olaylar, galaksilerin aniden parlamasına neden olabilir. Ancak bu parlaklık değişimleri genellikle bir aydan az ve en fazla birkaç yüz gün sürer. SDSS1335+0728, ilk kez 'açıldığı' görüldükten dört yıldan fazla bir süre sonra, bugün hala daha da parlaklaşıyor. Üstelik Başak takımyıldızı yönünde 300 milyon ışıkyılı uzaklıkta bulunan galakside tespit edilen varyasyonların daha önce görülenlerden farklı olması gökbilimcileri farklı bir açıklamaya yöneltiyor.
Ekip, arşiv verilerinin ve ESO'nun Şili'nin Atacama Çölü'ndeki VLT'sindeki X-shooter cihazının da aralarında bulunduğu çeşitli tesislerden elde edilen yeni gözlemlerin bir kombinasyonunu kullanarak bu parlaklık değişimlerini anlamaya çalıştı.
"Bu davranışın benzeri daha önce görülmemiş"
Aralık 2019'dan önce ve sonra alınan verileri karşılaştırdıklarında SDSS1335+0728'in artık ultraviyole, optik ve kızılötesi dalga boylarında çok daha fazla ışık yaydığını buldular. Galaksi ayrıca Şubat 2024'te X-ışınları yaymaya başladı. Şili'deki Milenyum Astrofizik Enstitüsü'ne (MAS) gökbilimcisi Sánchez Sáez, "Bu davranış benzeri görülmemiş" diyor.
MAS ve Valparaíso Üniversitesi'nden ortak yazar Lorena Hernández García, "Bu fenomeni açıklamanın en somut seçeneği, galaksinin çekirdeğinin nasıl (...) aktivite göstermeye başladığını görmemizdir.Eğer öyleyse, bu büyük bir kara deliğin aktivasyonunu gerçek zamanlı olarak ilk kez görüyoruz" diye düşüncelerini açıkladı.
"Dev canavarlar genellikle uyuyor ve doğrudan görülemiyor"
Makalede imzası bulunan Şili'deki Diego Portales Üniversitesi'nden Claudio Ricci şu açıklamada bulundu; "Samanyolu da dahil olmak üzere çoğu galaksinin merkezinde, Güneşimizin yüz bin katından fazla kütleye sahip devasa kara delikler bulunur. Bu dev canavarlar genellikle uyuyor ve doğrudan görülemiyor diye açıklıyor. "SDSS1335+0728 örneğinde, devasa kara deliğin uyanışını gözlemleyebildik; bu kara delik aniden çevresinde bulunan gazla beslenmeye başlayarak çok parlak hale geldi."
Hernández García, "[Bu] süreç daha önce hiç gözlemlenmemişti. Önceki çalışmalar, aktif olmayan galaksilerin birkaç yıl sonra aktif hale geldiğini bildirmişti, ancak bu, sürecin kendisi (kara deliğin uyanışı) ilk kez gerçek zamanlı olarak gözlemlendi" şeklinde konuştu.
Çin'in Pekin Üniversitesi Kavli Astronomi ve Astrofizik Enstitüsü gökbilimcisi Ricci şunları ekliyor: "Bu aynı zamanda merkezde yer alan devasa kara delik (...) olan Sgr A*'nın başına da gelebilecek bir şey. galaksimizin", ancak bunun ne kadar muhtemel olduğu belli değil. Alternatif açıklamaları dışlamak için hala takip gözlemlerine ihtiyaç vardır. Diğer bir olasılık da alışılmadık derecede yavaş bir gelgit kesintisi olayı, hatta yeni bir fenomen görmemizdir. Eğer bu gerçekten bir gelgit kesintisi olayıysa, bu şimdiye kadar gözlemlenen bu türden en uzun ve en sönük olay olacaktır. Sánchez Sáez, "Varyasyonların doğası ne olursa olsun, [bu galaksi] kara deliklerin nasıl büyüyüp geliştiğine dair değerli bilgiler sağlıyor" diyor. "[VLT'deki MUSE veya yakında çıkacak olan Aşırı Büyük Teleskop'taki (ELT)] gibi enstrümanların, [galaksinin neden parladığını] anlamada anahtar olmasını bekliyoruz."
Yorumlar