Mit, mitoloji, efsane, masal ve destan arasındaki farklar

Mit nedir?

Mit; Toplumun ideallerini, psikolojisini ve geleneklerini betimleyen ya da doğal görüşleri açıklayan; insanların dünya görüşüne örnek oluşturan kahramanlar, atalar ya da doğaüstü yaratıklarla ilgili geleneksel ve geçmiş zamana dair hikayelerdir.

Mit; Osmanlıca usture, esatir, Yunanca mythos, Almanca mythe, Rusça mif, Yunanca “uydurulmuş söz” anlamına gelen “mythos” kelimesinden türemiştir. Mit; ilkçağlardaki insanların Tanrıları hakkındaki hikayeleri, masalları...”olarak da tanımlanır.

Geleneksel olarak yayılan veya toplumun hayal gücü etkisiyle biçim değiştiren, Tanrı, Tanrıça, evrenin doğuşu ile ilgili hayali, alegorik anlatımlı halk hikayesi”.

Mircea Eliade'ye göre; “Mit kutsal öykü anlatır. En eski zamanda ‘başlangıçtaki’ masallara özgü zamanda olup bitmiş olay veya olayları anlatır. Mit, olağanüstü varlıkların başarıları sayesinde, ister eksiksiz olarak bütün gerçeklik yani Kozmos olsun, isterse onu yalnızca bir parçası olsun, bir gerçekliğin nasıl yaşama geçtiğini anlatır.

Çalışmalarında mitolojiden yararlanan Psikanaliz yönteminin kaşifleri Sigmund Freud ve Carl Jung,
mitleri, insanın temel nevrozlarını açığa vuran “ilkel” dışavurumları olarak tanımlamaktaydılar.

Psikologlar, mitleri dini inanış biçimi şeklinde görmek yerine; varoluş hikayeleri veya kutsal sembolik ifadeler olarak yorumlamaktadır. Prototip insanların kutsal ögeleri, zaman geçtikçe belli bir düşünceyi temsil eden semboller olarak görülmeye başlanmıştır. Yüzyıllar geçtikçe mitolojik ögelerden bazıları değerini korumuş ve varlığını sürdürmüş, fakat bu mitsel ögeler genellikle günümüz insanları tarafından uydurma hikayeler olarak görülmüştür.

Tarihçi Bahaeddin Ögel'e göre; mitler, tarih belgesi değildir ama milletlerin komşuları hakkında düşüncelerini aydınlatmaları açısından önemlidir.

Mitoloji nedir?

Mitoloji, kimi sözlüklere göre; insan düşüncesinin gelişmesinin ilk safhalarında insanın her şeyi bilme isteğinden doğan, dünyanın oluşumunu zihninde canlandıran ve kendilerince biçimlendiren halkların hayallerinin ürünüdür.

Sanat sözlüğüne göre mitoloji: “Bir halkın kökenine, tarihine, Tanrılarına, atalarına ve kahramanlarına ait mitler bütünüdür. Hemen her dönemde sanatın konusu olan mitoloji (özellikle Yunan ve Roma mitolojisi) hem resim hem heykel sanatının geleneksel konularındandır.

Kökeni millattan önceki yüzyıllara dayanan mitolojik hikayelerin ortak noktaları; yaratılış efsaneleri, hayvan veya yarı hayvan Tanrılar, kutsal ruhlar, kıyamet, kültürel kahramanlar, bereket ve aşk Tanrıçaları, yaratılışa karşı çıkan şeytan, toprak ana, tufan, ilk insan, kahramanın farklı versiyonlarda doğması, Tanrı, dünyanın merkezi ağaç veya dağ gibi sembollerdir.

Masal nedir?

TDK sözlüğüne göre masal; Genellikle halkın yarattığı, hayale dayanan, sözlü gelenekte yaşayan, çoğunlukla insanlar, hayvanlar ile cadı, cin, dev, peri vb. varlıkların başından geçen olağanüstü olayları anlatan edebî anlatımlardır.

Aynı zamanda Mitolojinin parçası da olan masallar; gerçeklikle bağlantısı olmayan sözlü edebi ürünler veya insanlığın ilk çağlarında anlatılmaya başlayıp daha sonra topluluklar büyüdükçe bir millete mal olmuş sözlü gelenekler olarak da tanımlanabilir. Geçmişte yaşanmış önemli olaylar, unutulmaması ve sırlarını geleceğe taşıması için yaşatılırlar.

Mit ve masal arasındaki temel farklar:

Mitteki olaylar kısmen de olsa gerçeğe dayanırken, masallardaki olaylar hayal ürünüdür.
Mitte evrensel öğeler, masalda sosyal öğeler hakimdir.
Mitte belirli ya da belirsiz bir zaman söz konusuyken, masalda zaman söz konusu değildir.
Mitte kısmen de olasa gerçeğe dayandırılan mekanlar, masalda ier hayali mekanlar vardır.
Mit bilgi vermeyi amaçlar, masal ise ahlaki değerleri vurgulamak için ders vermeyi amaçlar.

Efsane nedir?

Efsane; sözlük anlamı ile "eski çağlardan beri söylenegelen, olağanüstü varlıkları, olayları konu edinen hayalî hikâyeler, söylencelerdir"

Olağanüstü olayların gerçek hayatla ilişkilendirilmiş hali olan efsaneler, bir başka tarifle halk hikayeleridir. Efsaneler; estetik temelini eski mitolojik görüşlerden, mitlerden, gerçeklik temelini ise tarihi olaylardan alır.

Efsaneler ile mitler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar :

Mit bir düşünce biçimidir ve efsane gibi kutsiyet taşımaktadır.
Mit ve efsanede olağanüstü varlıklar olmasına rağmen anlatılanların gerçek olduğu varsayılmaktadır.
Efsane ve mitte zaman kavramı eski bir zaman olarak işlenmektedir.
Mitte kahraman kollektif istekleri gerçekleştirirken, efsanede daha çok şahısların çevresinde anlatım örgüsü kurulmaktadır.
Mitte kültlerle, ritüellerle insanları fani dünyadan uzaklaştırıp mit dünyasına çekerken efsane yaşamın fani olduğunu didaktik bir dille anlatır.
Mitte kahramanlar seçkin insanlardır, sıradan insanlara yer verilmez. Efsanede ise kahramanlar, hem seçkin insanlardan hem de sıradan insanlardan olabilir.
Mitolojide evrenin düzeni, varoluş açıklanırken efsanede kötülüğün her zaman cezalandırılacağından, iyiliğin ise mükafatlandırılacağından bahsedilmektedir

Destan nedir?

Farsça “Dasitan” kelimesinden Türkçe'ye geçen destan, eski Yunancadaki epos olarak adlandırılır.

Destan, sözlük anlamıyla; Tarih öncesi Tanrı, Tanrıça, yarı Tanrı ve kahramanlarla ilgili olağanüstü olayları konu alan şiirsel anlatılar; eski çağlarda kahraman hikayelerini ve milletlerin savaşlarını anlatan büyük ve epik eserlerdir...

Destan halk edebiyatında, tarihi olayları yansıtan önemli anlatılardır. Mitolojideki olağanüstü varlık ve yaratıkların, destanda tarihi düşmanlara dönüşmesi söz konusur. Gerçeklerin efsaneleştirildiği destanlar, yazının olmadığı dönemlerde sözlü gelenekle oluşmuştur. Destanlar, gerçeği yansıtan kahramanlık hikayeleri olduğundan dolayı, yazılı kültüre geçilmeyen dönemlerde, toplulukların kültürlerini daha iyi anlamak açısından kaynak olarak da kullanılmaktadır.

Mitler ve destanlar arasındaki farklar:

Mitolojide kahraman olağanüstü özelliklere sahiptir, destanda ise kahraman doğal fiziksel özellikler taşır.
Mitolojide vatan kavramı belirsiz içerirken destanda belirgin şekilde işlenmektedir.
Mitolojide kahramanın yardımcısı ilahi güçlerken destanda kutsal kişiler veya bilginlerdir.
Mitte evrensel öğeler, destanda ise sosyal unsurlar hakimdir.